De xylotheek van “De MuseumFabriek”
Geschiedenis
In de periode dat Lodewijk Napoleon koning was van Nederland (van 1806 tot 1810), bestelde hij drie houtverzamelingen in boekvorm. De bestelling ging naar een zekere Von Schlümbach in Neurenberg. Deze zogenaamde xylotheken waren bedoeld als geschenk voor de Hogeschool van Harderwijk, de Hogeschool van Franeker en de Universiteit van Leiden.
De xylotheek die zich nu in de MuseumFabriek bevindt, was oorspronkelijk voor de Hogeschool van Harderwijk. Deze hogeschool werd gesloten in 1817, maar had in z’n hoogtijdagen beroemde studenten zoals Boerhave en Linnaeus.
In vier zendingen, verspreid over drie jaar (1809-1811), arriveerde de xylotheek in Harderwijk. Waarschijnlijk bestond de verzameling oorspronkelijk uit meer dan 200 delen, waarvan er nu nog 146 zijn.
Ieder deeltje, in de vorm van een boek, is gemaakt van een andere houtsoort. Voor de rug werd de bast gebruikt. Wanneer het over een struik ging, werd de doos bekleed met takjes van de bewuste struik.
In iedere doos is in de deksel een papier gelijmd met daarop een beschrijving van de soort en een opsomming van de onderdelen die in de doos zitten. Zoals: een twijg met bladeren en vrucht; zaad (in een klein houten doosje met deksel); de bloemen, zowel mannelijk als vrouwelijk; het stuifmeel (eveneens in een klein houten doosje); een zaailing of jonge plant; een rechte en een schuine doorsnede van een tak; een stukje wortel; as (eveneens in een houten doosje).
Alle onderdelen zijn genummerd, corresponderend met de nummering in de geschreven tekst. De verzameling werd gebruikt bij het onderwijs over bomen en struiken.
In 1847 werd de xylotheek overgedragen aan de Vereeniging tot Beoefening van Overijssels Regt en Geschiedenis te Zwolle. In 1955 werd de collectie in langdurige bruikleen gegeven aan Natuurmuseum Enschede. Tijdens de Tweede Wereldoorlog had de collectie zwaar te lijden van vocht en insectenvraat. Daarom werd de xylotheek al eens gerestaureerd. Van 1995 tot 1999 zijn er nogmaals noodzakelijke conserveringshandelingen aan uitgevoerd.
Conservering
De conservering was een ingewikkeld proces. Het voornaamste doel was om verder verval, bijvoorbeeld door schimmel en vraat, te voorkomen. De deeltjes werden stuk voor stuk onder handen genomen. Daarbij werden fouten van de eerste restauratie, zoals aanvullingen van de verkeerde boom- of plantensoort, ongedaan gemaakt. De kromgetrokken doosjes werden weer goed sluitend gemaakt en los materiaal vastgezet, maar ontbrekende delen werden niet meer aangevuld. Het papier werd geconserveerd en voor het terugplaatsen op zuurvrij karton gelijmd. De leren scharnierbandjes werden geconserveerd en houtworm werd bestreden. Alle conserveringshandelingen zijn zorgvuldig geregistreerd.
De conservering van de xylotheek is uitgevoerd door Enkzicht restaurateurs in Eefde en financieel mogelijk gemaakt door hulp van de Mondriaan Stichting en Provincie Overijssel.
In de bijlage treft u de korte beschrijving aan van de biologische collectie van De MuseumFabriek.
